Minister voor Rechtsbescherming Weerwind wil interlandelijke adoptie in de toekomst weer toestaan, nadat er vorig jaar als gevolg van het kritische rapport van de commissie-Joustra een tijdelijke stop werd ingevoerd. Om misstanden tegen te gaan, stelt hij voor een nieuw adoptiestelsel in te richten, met striktere voorwaarden. Het belang van het kind moet daarbij voorop staan. Wat dit belang inhoudt, daarover verschillen de meningen. ‘Stoppen’, zegt de een. ‘Doorgaan’, zegt de ander. De minister wil beide groepen tegemoet komen. Het resultaat is, hoe goedbedoeld ook, een draak van een compromis dat structurele misstanden niet oplost. Zijn plan beschermt de rechten van kinderen en hun geboorteouders nog steeds onvoldoende.  

Alleen een permanente stop kan kinderen en hun geboorteouders blijvend beschermen tegen het risico op misstanden en ervoor zorgen dat de ontwikkeling van alternatieve vormen van zorg in landen van herkomst wordt gestimuleerd. Defence for Children ziet geen mogelijkheden voor een interlandelijk adoptiesysteem waarin de rechten van het kind volledig zijn gewaarborgd.

Het VN-Kinderrechtenverdrag

Het VN-Kinderrechtenverdrag is voor ons als kinderrechtenorganisatie leidend. Het verdrag laat het aan de verdragsstaten zelf over of ze (interlandelijke) adoptie wel of niet erkennen en/of toestaan. Nederland heeft ervoor gekozen interlandelijke adoptie toe te staan.

Voordat een kind mag worden geadopteerd, moet de overheid waarborgen dat het belang van dit kind de voornaamste overweging vormt. Daarnaast moet vaststaan dat er geen enkele vorm van passende alternatieve zorg voor een kind in het geboorteland voorhanden is. Dit wordt ook wel het subsidiariteitsbeginsel genoemd, of het laatste ‘redmiddel’. Behalve het Kinderrechtenverdrag zijn ook het Haags Adoptieverdrag en de Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie (Wobka) op interlandelijke adoptie van toepassing.

Ons standpunt

Interlandelijke adoptie is een zeer ingrijpende kinderbeschermingsmaatregel die leidt tot scheiding van het kind van haar of zijn biologische ouders en geboorteland. Dit kan in individuele gevallen de beste oplossing zijn voor een kind en een positieve invloed op haar of zijn leven hebben.

Tegelijkertijd laat onderzoek zien dat misstanden bij interlandelijke adoptie niet zijn uit te sluiten. Een deugdelijke totstandkoming van interlandelijke adopties is niet altijd te controleren of te garanderen. Ieder kind dat het slachtoffer wordt van misstanden of anderszins lijdt onder interlandelijke adoptie, is er één te veel. Omdat ook het door de minister voorgestelde adoptiestelsel allesbehalve duurzaam en waterdicht is, dringen wij aan op definitieve stopzetting.

Misstanden zijn niet uit te sluiten  

Het problematische met interlandelijke adoptie is dat het stelsel structurele misstanden met zich meebrengt. Dit blijkt uit het onderzoek van de commissie-Joustra (2021), internationaal kinderbeschermingsexpert Nigel Cantwell (2017), de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ, 2016), het adviesbureau Andersson Elffers Felix (AEF, 2016) en de verkenning van voormalig minister voor Rechtsbescherming Dekker (2021). Zelfs de overheid werkte in het verleden mee aan illegale adopties.

De minister erkent dat het onmogelijk is het systeem zo in te richten dat misstanden voortaan volledig kunnen worden voorkomen. Hij wil de risico’s verkleinen door de huidige vier bemiddelingsbureaus samen te voegen en onder strikter overheidsgezag te plaatsen. Maar we weten al dat dit weinig tot geen effect zal hebben. De overheid heeft in de herkomstlanden namelijk geen enkele zeggenschap.

Het recht op bescherming van de identiteit

Het scheiden van ouders en kind omwille van (interlandelijke) adoptie is een onomkeerbaar besluit, waarvan niet alleen de kinderen, maar ook de geboorteouders de gevolgen een leven lang met zich meedragen. Voor veel interlandelijk geadopteerde kinderen en volwassenen is informatie over de ontstaansgeschiedenis (genetische afstamming, omstandigheden rondom afstand en adoptie en informatie over de oorspronkelijke familie) van vitaal belang  voor het vormen en ontwikkelen van een eigen identiteit en persoonlijkheid.

Het recht op afstammingsinformatie en de persoonlijke geschiedenis is volgens de rechtspraak een fundamenteel recht, vallend onder het recht op identiteit. Het Kinderrechtenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens beschermen het recht op informatie over de ontstaansgeschiedenis als onderdeel van het recht op identiteit.

Als interlandelijk geadopteerden op zoek gaan naar informatie over hun adoptie, oorspronkelijke familie en hun afstammingsgeschiedenis, blijkt die informatie vaak onmogelijk te achterhalen. Wanneer ze ontdekken dat hun adoptie met misstanden is omgeven, kan dit volgens de commissie-Joustra leiden tot emoties zoals boosheid, verdriet of het gevoel verraden te zijn. De overheid is verplicht een actieve rol op zich te nemen om het recht op identiteit van interlandelijk geadopteerden te beschermen en zo nodig te herstellen. Volgens het VN-Kinderrechtenverdrag houdt dit in dat de overheid passende bijstand en bescherming moet bieden daar waar nodig.

Subsidiariteitsbeginsel

Het herkomstland bepaalt zelf of een kind voor interlandelijke adoptie kan worden aangeboden. Een kind komt daarvoor volgens het subsidiariteitsbeginsel alleen in aanmerking als er écht geen passende opvang in het eigen land is. Deze voorwaarde geldt al tientallen jaren, al presenteert de minister het als een nieuwe regel. Het is onmogelijk voor een ontvangend land als Nederland om te controleren of het beginsel in het land van herkomst daadwerkelijk wordt nageleefd. Daar verandert het door de minister voorgestelde stelsel niets aan.

Vraag creëert aanbod

Er is volgens de commissie-Joustra een ‘adoptiemarkt’ ontstaan, waarin de vraag naar adoptiekinderen aanbod creëert. Het feit dat er grote geldbedragen omgaan in het interlandelijk adoptiesysteem werkt, ondanks het verbod op financieel gewin, illegale adopties in de hand. Daarnaast leidt het interlandelijk adoptiestelsel soms tot instandhouding van kindertehuizen in herkomstlanden en het kan daarop ook een aanzuigende werking hebben. Het systeem draagt daarmee bij aan onnodige scheiding van ouders en kinderen, daar waar het Kinderrechtenverdrag zegt dat kinderen, voor zover mogelijk, het recht hebben door hun eigen ouders te worden verzorgd. Daarbij geldt dat armoede volgens het VN-Kinderrechtenverdrag nooit de enige reden mag zijn om een kind bij de ouders weg te halen.

Ondermijning van alternatieve zorg in herkomstlanden

Tot slot blijkt dat interlandelijke adoptie de ontwikkeling van alternatieve vormen van opvang in de landen van herkomst ondermijnt. De minister wil dit ondervangen door alleen nog maar kinderen te adopteren uit landen die tegelijkertijd werken aan de ontwikkeling van een eigen systeem voor passende alternatieve zorg. Dit klinkt goed, maar het op poten zetten van het nieuwe Nederlandse interlandelijk adoptiestelsel vraagt om forse investeringen. Daarnaast komt ongeveer de helft van het miljoenen euro’s kostende adoptiestelsel voor rekening van de overheid. Wij vinden dat Nederland dit geld beter kan inzetten om de ontwikkeling van lokale vormen van passende opvang, zoals gezinsversterkende programma's en pleegzorg, in de landen van herkomst te steunen. Daarmee wordt bovendien een veel grotere groep kinderen bereikt.

Meer informatie:

• Ons opinieartikel in het AD van 21 april 2022 met ICDI en Comensha
• Onze samen met met ICDI en CoMensha verzonden brief aan de minister van Rechtsbescherming van 6 april 2022
• Brief van minister voor Rechtsbescherming Weerwind aan de Tweede Kamer inclusief drie bijlagen 
• De verkenning van minister Dekker (2021) 
• Het rapport van de commissie-Joustra van 8 februari 2021 
• Het advies van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ, 2016)   
• Het rapport van adviesbureau Andersson Elffers Felix (AEF, 2016)
• Het rapport van Nigel Cantwell (2017)